Φέρες

Οι Φέρες, παλιά και ιστορική κωμόπολη, βρίσκεται 26 χιλιόμετρα βόρεια της Αλεξανδρούπολης και είναι κτισμένη πάνω στο βασικό πυρήνα της βυζαντινής Βήρας, στις πλαγιές χαμηλού λόφου, που αγναντεύει στην Ανατολή και στην Κοιλάδα του Έβρου. Αρχή της ύπαρξης των Φερών είναι η ίδρυση της Μονής της Βήρας με την εκκλησία της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας, από τον Βυζαντινό πρίγκιπα και Σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό στα 1151 μ.Χ.
Η περιοχή, όμως, είχε κατοικηθεί απ’ την παλαιολιθική εποχή, όπως φαίνεται από τα ευρήματα του ευρύτερου χώρου της. Πρώτη μνεία της περιοχής των Φερών γίνεται από τον Ηρόδοτο, όταν κάνει λόγο για τη Άφιξη του Ξέρξη στο χώρο του αρχαίου Δορίσκου και το μέτρημα εκεί του στρατού. “Ο δε Δορίσκος εστί της Θρηκίης αιγιαλός και πεδίον μέγα, δια δε αυτού ρέει ποταμός μέγας Έβρος ……”. Το τείχος του Δορίσκου έχει εντοπιστεί 4 χλμ Ν.Δ. των Φερών και η μεγάλη πεδιάδα που διαρέεται από τον ποταμό Έβρο βρίσκεται Ανατολικά και Βόρεια από την πόλη.
Το πρώτo, λοιπόν, ιστορικό γεγονός που αναφέρεται στην περιοχή είναι η άφιξη του Ξέρξη. Μετά τους περσικούς πολέμους η περιοχή Δορίσκου – Φερών μετέσχε στην Αθηναϊκή συμμαχία, ενώ αργότερα όλη η περιοχή ανήκε στο θρακικό βασίλειο των Οδρυσών και μετά στο βασίλειο της Μακεδονίας, για να επανέλθει μετά πάλι στη δικαιοδοσία διαφόρων Θρακικών ηγεμόνων. Όπως και όλη η Θράκη περιήλθε μετά το 46 μ.Χ. στους Ρωμαίους, των οποίων ο Αυτοκράτορας Τραϊανός έκτισε την ομώνυμη πόλη, την Τραϊανούπολη, στις αρχές του 2ου μ.Χ. αι. λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα. Η πόλη εκείνη αποτέλεσε το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής για 12 περίπου αιώνες.

Έτσι, αποφασίζει να ιδρύσει ένα μοναστήρι που το προορίζει συγχρόνως και ως την τελευταία κατοικία και μαυσωλείο του, στο οποίο καθημερινά οι μοναχοί έπρεπε να προσεύχονται “υπέρ ελέους” της ψυχής του. Πράγματι, ο Ισαάκιος ενταφιάζεται εδώ, πιθανότατα κάτω απ’ τον βορειοδυτικό γωνιακό τρουλίσκο του ναού.
Ο Νικήτας Χωνιάτης, στις αρχές δηλαδή του 13ου αι. αναφέρει ότι το 1183 ο Αυτοκράτωρ Ανδρόνικος Ι, γιος του Σεβαστοκράτορα Ισαάκιου, αμέσως μετά την ανάρρησή του στο θρόνο και κατά τη διάρκεια μιας κυνηγητικής του εκδρομής στ Κύψαλα (τα σημερινά Ύψαλα της Τουρκίας) επισκέφθηκε τη “Βήρα” για να προσκυνήσει τον τάφο του πατέρα του.
“Τυπικόν εμού του “σεβαστοκράτορος” Ισαάκιου και υιού του μεγάλου βασιλέως κυρού Αλεξίου του Κομνηνού επί του καινισθέντι παρ’ ημών νεοσυστάτω μοναστηρίω κατά την πεντεκαιδεκάτην ινδικτώνα του εξακισχιλιοστού εξηκοστού έτους, εν ώ και καθίδρυται φροντιστήριον, έρημος ανθρώπων και οικημάτων υπήρχε παντάπασιν, όφεων μόνον και σκορπίων κατά… μος και πάντη ανώμαλος, κλάδοις αμφιλαφέσι περιστεφόμενος . το γουν παρόν ημών τυπικόν την ημών βούλησιν και οικονομίαν συν Θεώ επί τω τοιούτω φροντιστηρίω διαλαμβάνει και διατάττεται, άς δήπερ και εν τη τελευταία και μυστική διαθήκη μου, ει και μη πάσας ίσως, νυν εν αυτώ εξεθέμεθα αναλλοίωτα διαμένειν και απαρασάλευτα τα εν τούτω βουλόμενα εις αιώνατόνδε τον σύμπαντα ούπερ το τε προοίμιον και το ύφος άπαν παρ’ ημών δεινώς νοσούντων εκδέδοται το γαρ του ύφους παντός της παρούσης δέλτου προοίμιον, όπερ ημείς, καθώς είρηται, οι το θείον τούτο καινίσαντες φροντιστήριον εξεθέμεθα πίστη ζεούση προς την ημών ευεργέτιδα τε θεοτόκον και κοσμσώτειραν, ήν ούτως εν άπασιν αρραγή συνεργόν προκαλούμεθα, επειδήτερ, ω πανόπτρια παμβασίλισσα, λέξαιμι τη ση επικουρία τα του αθλίου κατά το παρόν νοός μου γεννήματα και βουλήματα.

Τμήμα της ταφικής μαρμάρινης πλάκας εκτίθεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως.
Ο ίδιος ο Ισαάκιος με το δικό του στρατιωτικοπολιτικό αισθητήριο επιλέγει την περιοχή για το εγχείρημα του, η οποία δεν ήταν άλλο παρά ένας τόπος έρημος “… και πλήρης όφεων και σκορπίων, όστις πρότερον ωνομάζετο Βηρός…”, λέξη που σημαίνει τον τόπο, όπου συγκεντρώνεται νερό, ή κατ’ επέκταση που βρίσκεται κοντά σε νερά ή βάλτους. Φέρνει εδώ τεχνίτες απ’ την Πρωτεύουσα και οικοδομεί έναν μεγαλόπρεπο ναό “… Ιερόν της Θεομήτορος…”, που θα αποτελέσει το καθολικό, δηλαδή την κεντρική εκκλησία ολόκληρου μοναστηριακού συγκροτήματος. Αυτά όλα γίνονται στα 1151-52 μ. Χ. Από την ονομασία Βηρός της περιοχής πήρε το όνομά της και η Μονή. Μονή της Βήρας.
Ο Ισαάκιος συγχρόνως σχεδιάζει γύρω από την Μονή και ολόκληρο οικισμό, όπου συγκεντρώνονται οι κάτοικοι τριών μικρών χωριών της περιοχής. Μεγαλοπρεπές υδραγωγείο φέρνει το νερό στην πόλη. Τα ίχνη του εντυπωσιάζουν και σήμερα τους επισκέπτες. Έτσι, ιδρύθηκε η βυζαντινή Βήρα, η πόλη των Φερών σήμερα, με ιδρυτικό έτος στο ληξιαρχείο της ιστορίας το 1152 μ.Χ.

Μετά από μία διαδοχή καταλήψεων από τους Τούρκους, τους Βυζαντινούς, τους Σέρβους, η Βήρα πέφτει οριστικά στα χέρια των Οθωμανών μετά την μάχη του Στιρνέν στα 1371.Τα κτίσματα της μονής και τα τείχη της κατεδαφίζονται. Ο Ναός, μόλις περίπου 200 χρόνια από την ίδρυσή του, μετατρέπεται σε τζαμί του Σουλεϊμάν για να ξαναβρεί τον αρχικό του χαρακτήρα έπειτα από 5 ½ αιώνες.
Οι Τούρκοι κάνουν αρκετές μετατροπές στην εκκλησία μέσα και έξω και καταστρέφουν σε μεγάλο βαθμό τις τοιχογραφίες της. Οπωσδήποτε όμως η θρησκευτική χρησιμότητα του χώρου διέσωσε το κτήριο, σε αντίθεση με τα άλλα οικοδομήματα της μονής.
Στα χρόνια, της Τουρκοκρατίας η Βήρα επίσημα αναφέρεται ως Φέρε, Φερετζίκ (μικρή Φέρε) ή και Ατίκ Φερετζίκ (παλαιά μικρή Φέρε).
Ωστόσο, ο χριστιανικός πληθυσμός δεν ξέχασε το βυζαντινό όνομα του οικισμού και όπως αναφέρουν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι περιηγητές, εξακολουθούσε μέχρι τα τέλη του προηγούμενου αιώνα να χρησιμοποιεί παράλληλα με τις επίσημες Τουρκικές ονομασίες και εκείνη της Βήρας.